Programma 3 Leefbaarheid, duurzaam en groen

Het bevorderen van duurzame ontwikkeling en het behouden kwaliteit openbare ruimte heeft in 2021 de nodige inspanning gevraagd. De waarde van een duurzame, veilige en aantrekkelijke leefomgeving is immers onverminderd hoog. 

Om duidelijkheid te bieden over de potentie en wenselijkheid van windenergie en zonnestroom heeft de raad in januari hierover een besluit genomen. Met dit besluit heeft de gemeente ook bepaald wat haar bijdrage wordt aan de regionale opgave voor zonnestroom en windenergie. In mei heeft de raad vervolgens ingestemd met de Regionale energiestrategie regio Rotterdam Den Haag (RES) en de daarbij behorende opgave van 2,8-3,2 TWh in 2030.

Om een eerste inzicht te bieden in de mogelijkheden voor aardgasvrij verwarmen, koelen, wassen en koken heeft de raad in december de Transitievisie warmte vastgesteld. Deze visie is een eerste stap op weg naar een aardgasvrij Zoetermeer in 2040. Elke gemeente heeft in het kader van het klimaatakkoord een dergelijke visie vastgesteld.

Om de beschikbare energie in de bodem verantwoord en optimaal te kunnen gebruiken in het Entreegebied en de Binnenstad heeft de raad op 29 november 2021 de verordening Interferentiegebieden bodemenergie vastgesteld.

In 2021 is het aantal kilogram restafval ten opzichte van 2020 iets verminderd, maar boven het meerjarig niveau. Door de COVID-19 maatregelen waren veel mensen vaker thuis wat voor extra restafval heeft gezorgd. Ook kon nog geen nieuw beleid ingevoerd worden om de hoeveelheid restafval te verminderen als gevolg van het nog te houden referendum. Het aantal aardgasvrije woningen in 2021 is 4.100. Het percentage inwoners dat stadsnatuur ervaart en waardeert in de buurt in 2021 is 87%. 

Op stedelijk-, wijk- en buurtniveau is met inwoners, bedrijven en organisaties gewerkt aan verzorgend en technisch onderhoud voor de functionele waarden van de openbare ruimte. De groene kwaliteit bevordert de gezondheid door beleving en beweging, het vergroot de biodiversiteit, en het vermindert de effecten van de klimaatverandering. De (stads)natuur levert een belangrijke waarde voor Zoetermeer en haar inwoners.

Verschillende wijken van Zoetermeer, zoals Palenstein, Driemanspolder en Meerzicht zijn inmiddels ruim 50 jaar oud en vragen door veroudering meer onderhoud en vervanging. Het percentage van de openbare ruimte dat op het afgesproken (beeld) kwaliteitsniveau zit en het percentage inwoners dat tevreden is over de openbare ruimte is ook enigszins gedaald. De waardering voor de groene kwaliteit van Zoetermeer was gelijk aan 2020. Alle indicatoren voor kwaliteit openbare ruimte scoren boven de gestelde ambitie. 

Speerpunten in 2021: Wat hebben we bereikt?
Voor de doelstelling 'bevorderen duurzame ontwikkeling':

• Verdere uitrol van het ondersteuningsaanbod voor particuliere huiseigenaren (VvE’s en eengezinswoningen) bij de energietransitie.
• Opstellen van de transitievisie warmte op stadsniveau en de energiestrategie 1.0 op regionaal niveau. 
• Aanbesteding aardgasvrij energiesysteem voor bestaande hoogbouw Palenstein (1100 woningen en gemeentelijk vastgoed) - mits samenwerkingsovereenkomst wordt getekend. 

Voor de doelstelling 'behouden kwaliteit openbare ruimte':

• Openbare ruimte is onderhouden volgens de afgesproken kwaliteitsniveaus, inclusief uitvoering van diverse (integrale) projecten. 
  
  

Groen & biodiversiteit
In en om de stad zijn diverse projecten gerealiseerd om de waarde van het groen en de biodiversiteit te versterken. Om de stad is verder gewerkt aan de verbetering van groene verbindingen en leefgebieden. Zo is voor de realisatie van het weidevogelgebied in de Meerpolder een samenwerkingsovereenkomst getekend met de provincie, het hoogheemraadschap Rijnland en Leidschendam-Voorburg. Er zijn moerasparels gerealiseerd bij het plassengebied om de kwaliteit van het water te verbeteren en het leefgebied voor vogels. De inspanningen van afgelopen jaren werpen hun vruchten steeds meer af. De bever én de otter worden zelfs al gesignaleerd bij Zoetermeer. Ook is er een vaste populatie ontstaan van de zeldzame woudaap.

In de stad zijn pilots gestart met het vergroenen van schoolpleinen, het vergroenen van de Broekwegwetering en worden er in samenwerking met ontwikkelaars steeds effectievere toepassingen van natuurinclusief bouwen voor vogels en vleermuizen gerealiseerd.

Eigenaar-bewoners
Bij de vaststelling van het programma Duurzaam en Groen Zoetermeer in 2020 heeft de raad besloten: ‘een ondersteuningsaanbod voor particuliere huiseigenaren (VvE’s en eengezinswoningen) te organiseren’.
In de Programmalijn Eigenaar-bewoners is het ondersteuningsaanbod verder uitgewerkt met als doel om:
•    Alle eigenaar-bewoners te informeren over de energietransitie en wat dit voor hun situatie betekent
•    Eigenaar-bewoners (individueel en collectief) te helpen om stappen te zetten waar ze later geen spijt van krijgen
•    Behaalde successen en opgedane ervaringen te verspreiden, en op te schalen

Nieuwe aanbieder Energieloket Zoetermeer
In de zomer van 2021 is een aanbesteding uitgezet om een nieuwe aanbieder voor het Energieloket Zoetermeer te selecteren. Een jury bestaande uit een brede vertegenwoordiging van maatschappelijke partners en diverse expertises heeft de inzendingen op kwaliteit beoordeeld. Met name de onafhankelijkheid, communicatie en samenwerking met Zoetermeerse Stakeholders werd hoog gescoord. De nieuwe aanbieder het Duurzaam Bouwloket is een ervaren en professionele partij die op dit moment meer dan 140 gemeenten in het land ondersteund. De kennis en ervaring uit innovatieve aanpakken uit het land komt zo ook ten goede van Zoetermeer.

Collectieve inkoopactie
De ‘oude’ aanbieder van het Energieloket Zoetermeer organiseerde dit jaar een succesvolle inkoopactie. Bewoners konden kiezen tussen de maatregelen; isolatie (vloer, bodem en/of spouw), HR++glas en zonnepanelen. Er waren 1976 huiseigenaren geïnteresseerd. En 255 zijn tot maatregelen overgegaan. Vooral de isolatiemaatregelen waren populair, tezamen zijn deze 147 keer uitgevoerd. In de achteraf verstuurde enquête geeft ruim 80% van de deelnemers aan erg tevreden te zijn met de uitgevoerde maatregelen. In 2022 volgen nieuwe collectieve inkoopacties. 

Ondersteuning bewonersinitiatieven en VvE’s
Diverse bewonersinitiatieven zijn dit jaar door de gemeente ondersteund om gezamenlijk stappen te zetten richting aardgasvrije woningen. Hieronder een overzicht van de highlights:
•    Onderzoek Stromenbuurt in Oosterheem, 100 bewoners bij digitale bijeenkomst op 23/11
•    Waterbuurt, verenigd in VBEL, heeft inmiddels 160 leden en wil samen met gemeente en Vidomes onderzoek uitzetten
•    Belangengemeenschap Driemanspolder wil samen onderzoek uitzetten
•    ‘Energieverkenners Berlageplan’ hebben zich verenigd en willen onderzoek uitzetten
•    VVE Meerzicht verkent de mogelijkheden voor verduurzaming voor haar 280 appartementen
•    Nog eens 9 andere VVE’s hebben een quickscan gekregen hoe ze maatregelen kunnen nemen en onderzoeken nu de vervolgstappen

Om inwoners te stimuleren ook kleine energiebesparende maatregelen te nemen, was er de led-campagne voor huiseigenaren. Met een deelname percentage van 55% was dit een groot succes. Ook de keuze om de vouchers lokaal te besteden om onder andere de lokale economie te ondersteunen, bleek met name in het licht van de COVID-19-lockdown een goede zet. In oktober is ook de bespaaractie voor inwoners met een huurwoning van start gegaan. Deze loopt door tot medio 2022.

Bevorderen beschikbaarheid aardgasvrije warmtebronnen
De corporaties (Vestia, Vidomes, De Goede Woning), de VvE ‘de verdwenen brug’ en de gemeente Zoetermeer hebben in 2021 een samenwerkingsovereenkomst getekend om gezamenlijk een aardgasvrij energiesysteem aan te besteden voor de bestaande hoogbouw in Palenstein (1100 woningen en gemeentelijk vastgoed). De aanbesteding is vervolgens ook in 2021 gestart en loopt nog door in 2022.

Zoetermeer heeft binnen Regionale energiestrategie (RES) en de Warmtesamenwerking Oostland (WSO) samengewerkt om de beschikbaarheid van geothermie en restwarmte te bevorderen. Om indien gewenst later ook samen met woningeigenaren te kunnen kiezen voor deze warmtebronnen 
heeft Zoetermeer in 2021 een convenant ondertekend met de WSO-gemeenten, de Gasunie en het Rijk.

Afvalinzameling
Het afval- en grondstoffenbeleidsplan is in december 2020 door de raad vastgesteld. Als gevolg van het, door de bevolking aangevraagde, referendum is nog niet gestart met de voorbereiding en uitvoering van het nieuwe beleid. Dit beleid was nodig om de doelen, zoals beschreven in de Begroting 2021, te halen. Na het referendum kan afhankelijk van de uitslag gewerkt worden aan uitvoering van het beleid uit het afval- en grondstoffenbeleidsplan of moet nieuw beleid geformuleerd worden. Dit betekent mogelijk ook een herijking van de gestelde doelen.

In 2021 heeft de COVID-19 pandemie, net als in 2020, impact gehad op de afvalinzameling. Er is planning technisch (vooral op inzet van personeel) veel werk verzet om de dienstverlening op niveau te houden. Ook zien we dat er nog steeds substantieel meer afval wordt aangeleverd bij het zelfbrengdepot en de milieueilanden. Ook worden er meer dan gemiddeld bijplaatsingen geconstateerd. Hierop zijn ook maatregelen genomen door, daar waar mogelijk, vaker containers te legen. Als pilot is er in 2021 gestart met het adopteren van milieueilanden door bewoners om zo bij te dragen aan schonere locaties en bijplaatsingen terug te dringen. In 2021 is gestopt met het reserveren door bewoners voor een bezoek aan het zelfbrengdepot. Er wordt nog onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van een (verbeterd) systeem van reserveren voor het zelfbrengdepot. In 2021 is de aanschaf van vier hybride inzamelvoertuigen voorbereid. 

Doel gehaald: Ja
Toelichting: De klimaatmonitor is de meest betrouwbare bron voor monitoringsgegevens op het gebied van energie, maar loopt door verzameling en controle van de gegevens wel altijd 1,5 jaar achter. Dit betekent dat de jaarcijfers over 2021 in feite de gegevens van 2020 betreffen. 
De CBS-cijfers zijn geactualiseerd en komen voor 2020 hoger uit dan eerder gerapporteerd. Concreet betekent het dat in 2020 in plaats van 3.150 woningen er 3.600 woningen zijn gerealiseerd. Op papier zijn er in 2021 dus 500 aardgasvrije woningen bijgekomen en is het totaal aan aardgasvrije woningen 7,3% van het woningenbestand. 

Doel gehaald: Ja
Toelichting: In 2021 ervoer 87% van de respondenten stadsnatuur in de eigen buurt. Dat is een groter aandeel dan in 2020 (81%). Tussen de buurten zijn grote verschillen te zien. In 2021 werd in Oosterheem-Zuidwest het vaakst (95%) en in het Stadscentrum het minst vaak (74%) stadsnatuur ervaren. Stadsnatuur wordt vooral ervaren in de parken en natuurgebieden rondom de stad. 

Doel gehaald: Ja
Toelichting: Van de respondenten waardeert 91% de stadsnatuur in hun buurt. In 2020 was dat percentage gelijk. Stadsnatuur wordt vooral gewaardeerd omdat het ontspanning geeft en de stad mooier. De kleine groep respondenten die stadsnatuur niet waardeert, benoemt overlast en de rommeligheid van het openbaar groen.

Doel gehaald: Nee
Toelichting: De overige projecten zijn vertraagd door complicaties bij de uitvoering.

Doel gehaald: Nee
Toelichting: De formele toevoeging van extra gebieden op de groenkaart komt in 2022.

Doel gehaald: Nee
Toelichting: Als gevolg van COVID-19 (thuiswerken) is het doel, zoals in de begroting stond, niet gehaald. Wel is een daling te zien ten opzichte van 2020, waar de gevolgen van COVID-19 nog meer zichtbaar waren. Dit is ook volgens het landelijk beeld.

Voor het behouden van de kwaliteit van de openbare ruimte zijn in 2021 beheermaatregelen genomen om de gestelde ambities te realiseren. Dit vraagt om een proces waarin de balans tussen prestaties, risico’s en kosten op het gebied van inrichting, gebruik en onderhoud continu worden gewogen. Hiervoor is de Beheersystematiek Openbare Ruimte van het kennisplatform CROW omarmd en wordt het beheer van de openbare ruimte verder geprofessionaliseerd. Daarmee draagt de verbinding tussen de verschillende stappen in het beheerproces bij aan de waarde van kapitaalgoederen, de waarden van Zoetermeer en waardering van inwoners.

In 2021 is een recordaantal van ruim 31.000 meldingen behandeld. Verzorgend onderhoud als het schoon houden, maaien en snoeien vroegen in het afgelopen jaar de nodige inspanningen. 
De kwaliteitsimpuls openbare ruimte heeft in 2021 gezorgd voor maatwerk, investeren in onderhoud en investeren in de inrichting op zichtbare en intensief gebruikte plekken:
•    Het steken van graskanten langs voetpaden
•    Het frequenter maaien van de eerste meter ruig gras naast voet- en fietspaden
•    Het bestrijden van onkruid in plantvakken op B-niveau (basis) in plaats van C-niveau (laag)’
•    Het frequenter en in de weekenden legen van afvalbakken in de winkelcentra
•    Het samen met de winkeliersverenigingen plaatsen van plantenbakken
•    Diverse omvormingen van groenvakken over de gehele stad
•    Het verwijderen van grof zwerfafval van C-niveau (laag) naar B-niveau (basis)
•    Meer aandacht voor schoonmaken van tunneltjes

Hiernaast behoren technische onderhoudsmaatregelen voor het herstel van schades, storingen en het uitvoeren van inspecties tot onvermijdelijk beheer.

Door veroudering is groot onderhoud en/of vervanging van kapitaalgoederen noodzakelijk om voorzieningen op peil te houden. In 2021 werden onder andere verhardingen, groen, bomen, openbare verlichting (LED), straatmeubilair (vangrailconstructies) en kunstwerken (houten bruggen) vervangen aan het einde van hun technische en/of functionele levensduur. Er zijn integrale projecten uitgevoerd aan de Sartrezijde, Mullenstrook en reconstructie diverse hoven Buytenwegh. 

Participatie en planning in projecten is door COVID-19-maatregelen in aangepaste vorm verlopen en ook zijn diverse extra acties en maatregelen uitgevoerd, zoals het plaatsen van extra (matrix)borden, het aanbrengen/onderhouden van pijlen en belijning in winkelgebieden en het inzetten van verkeersregelaars ter regulering van drukte in de stad en recreatiegebieden. 

In 2021 is een concept Beheervisie Openbare Ruimte opgesteld welke na vaststelling van de Omgevingsvisie Zoetermeer 2040 in besluitvorming zal worden gebracht. Er is een start gemaakt met het vertalen van de visie in een strategie en operationele beheerplannen voor de verschillende disciplines.

De indicatoren voor het behouden van de kwaliteit openbare ruimte voor technische (beeld) kwaliteit en het percentage tevreden inwoners over de openbare ruimte scoren iets lager in 2021, maar de groene kwaliteit van Zoetermeer werd stabiel op een 7,7 gewaardeerd.

Doel gehaald: Ja
Toelichting: Dit is gebaseerd op het gemiddelde van vier quickscans voor de beeldkwaliteit van de Openbare Ruimte in een jaar. De percentages zijn volgens de contractuele verplichtingen voor het onderhoud van de openbare ruimte. Voor onder andere verhardingen vinden ook technische inspecties plaats die een specifiekere indruk van de kwaliteit geven.

Doel gehaald: Ja
Toelichting: Dit percentage is berekend op basis van het gewogen gemiddelde van drie percentages van aantal mensen dat aan de kwaliteit van de openbare ruimte in respectievelijk de directe omgeving, winkelcentra, hoofdwegen en naastliggende fietspaden een rapportcijfer van 6 of hoger geeft.

Doel gehaald: Ja
Toelichting: Het rapportcijfer wat de inwoners (respondenten van de Stadspeiling) geven aan het buurt-, wijk-, stads- en regiogroen.

Voor een verklaring van verschillen tussen begroting en rekening wordt verwezen naar hoofdstuk Jaarrekening/Toelichting op het overzicht van baten en lasten.

Financiën op hoofdlijnen
Onder doelstelling 3.1 (bevorderen duurzame ontwikkeling) valt het inzamelen en verwerken van huishoudelijk afval. Hiervoor is ca. € 12 mln. uitgegeven. Aan het verbeteren van het leefmilieu (geluid- en luchtkwaliteit, energiebesparing en verbetering biodiversiteit), Duurzaam en Groen, is in totaal € 4 mln. uitgegeven. De inkomsten onder deze doelstelling bestaan vooral uit de afvalstoffenheffing en overige opbrengsten afval (€ 16 mln.). Daarnaast is € 2,5 mln. ontvangen van het Rijk voor Duurzaam voor de uitvoering van de Regeling Reductie Energiegebruik Woningen. 

Voor het behouden van aantrekkelijke & veilige openbare ruimte (doelstelling 3.2) is het budget aangewend ten behoeve van het algemeen-, dagelijks beheer en groot onderhoud van de openbare ruimte (totaal ongeveer € 32,3 mln.). De inkomsten bestaan vooral uit de rioolheffing (€ 6,7 mln.), de inkomsten uit parkeeropbrengsten (€ 1,4 mln.) en inkomsten uit grafrechten (€ 0,8 mln.).