Paragraaf 7 Verbonden partijen

Een verbonden partij (ook wel samenwerkingsverband) is een instelling buiten de eigen organisatie, waarin de gemeente Zoetermeer een bestuurlijk en/of een financieel belang heeft. Het is één van de vormen voor de gemeente Zoetermeer om haar taken uit te (laten) voeren: eigen activiteiten, een commerciële partij of door een verbonden partij. Verbonden partijen leveren soms bestuurlijk complexe verhoudingen op, omdat de gemeente bestuurder èn klant is. Bovendien doen meestal meerdere partijen mee aan de verbonden partij. De gemeente is dan niet de enige bestuurder en niet de enige klant. Zij moet haar bestuurlijke doelen en wensen afstemmen met die van de andere deelnemers. Dit soort samenwerkingsverbanden levert een grote bijdrage aan het realiseren van maatschappelijke doelen, maar levert door zijn aard ook bestuurlijke en financiële risico’s op.
Deze paragraaf vermeldt belangrijke ontwikkelingen van diverse verbonden partijen. In bijlage 10 Verbonden partijen is conform het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) meer gedetailleerde informatie (over doel, beleid, risico’s, belangen en dergelijke) per verbonden partij opgenomen.

Korte inhoud Kadernota en checklist Verbonden partijen
In de Kadernota Verbonden partijen zijn beleidsrichtlijnen opgenomen waaraan een (beoogde) deelname aan (nieuwe) samenwerkingsverbanden moet worden getoetst. Ook is een checklist beschikbaar die kan worden gebruikt bij afwegingen over het aangaan, inrichten of herzien van een samenwerkingsverband. De checklist is niet limitatief, maar geeft de belangrijkste onderwerpen aan waarover moet worden nagedacht om op de grootste risico’s bij samenwerking een passend antwoord te hebben.

De gemeente Zoetermeer hanteert een bredere definitie voor een verbonden partij dan de definitie die in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) staat vermeld. Er is gekozen voor de term 'samenwerkingsverband'. Dit betekent dat ook partijen in ogenschouw worden genomen, waarin de gemeente een bestuurlijk óf (BBV vermeldt: 'èn') een financieel belang heeft.

Definitie Samenwerkingsverband
Een samenwerkingsverband bestaat tussen de gemeente en één of meer andere publieke en/of private partijen en heeft een eigen juridische entiteit, waarin activiteiten in organisatorisch verband worden uitgevoerd en de gemeente een bestuurlijk, financieel, integriteits of ander risico loopt. Deze definitie sluit samenwerkingsverbanden zonder juridische entiteit, zoals subsidieverstrekkingen en garantstellingen, uit. Die vallen buiten de reikwijdte van de Kadernota Verbonden Partijen.

De nota bevat beleidsrichtlijnen die betrekking hebben op vier terreinen:

• Afwegingskader:
  Is sprake van toegevoegde waarde en is sprake van het meest geëigende middel?
• Publiekrechtelijke of privaatrechtelijke samenwerking:
  Afhankelijk van de aard van de activiteiten (in ieder geval publiek belang) en het doel van de samenwerking.
• Rolverdeling:
  Wie zijn de gemeentelijke vertegenwoordigers, hoe vervullen zij hun rol als bestuurslid en hoe gaan zij om bij conflicterende belangen tussen het samenwerkingsverband en de gemeente?
• Good-governance:
  Regie op de samenwerking borgen de aspecten: sturen, beheersen, verantwoorden en toezicht houden.

Financiën van gemeente en verbonden partijen onder druk
Oplopende kosten van onder andere het sociaal domein en onzekerheid over de rijksmiddelen zetten de gemeentefinanciën steeds verder onder druk. Vrijwel alle gemeenten en sommige verbonden partijen hebben de afgelopen jaren één of andere vorm van bezuinigingsoperatie uitgevoerd of zijn er mee bezig. Ook voor de komende jaren heerst onzekerheid en dreigen tekorten. En dat vraagt naar verwachting acties om te komen tot sluitende begrotingen. Voor gemeenschappelijke regelingen in de regio Haaglanden geldt, dat zij jaarlijks voorafgaand aan een nieuwe begrotingscyclus een kaderbrief ontvangen, waarin de (financiële) uitgangspunten zijn opgenomen, waarmee rekening moeten worden houden. In de laatste kaderbrief is al aandacht gevraagd voor de financiële ontwikkelingen en onder meer verzocht om inzichtelijk te maken hoe te komen tot een zo efficiënt mogelijke bedrijfsvoering. Ook komend jaar worden gemeenschappelijke regelingen gevraagd om alvast na te denken over mogelijkheden tot vermindering van taken en lasten. 

Stedin
De benodigde investeringen ten behoeve van de energietransitie betreffen aanzienlijke bedragen, waardoor de financieringsbehoefte de komende jaren sterk toeneemt. Als gevolg van ‘Het Methodebesluit regionale netbeheerders elektriciteit en gas’ (op te stellen door de toezichthouder Autoriteit Consument & Markt/ACM) kunnen de uit de hogere financieringsbehoefte voortkomende extra rente en afschrijvingslasten pas op een later moment en mogelijk niet volledig in de tarieven worden doorbelast.
Er is met name druk vanuit de regionale netbeheerders (waaronder Stedin) richting ACM om de kosten voor de energietransitie versneld en volledig in de tarieven te kunnen verwerken. In 2021 is hier door de ACM gedeeltelijk aan tegemoet gekomen.

Voor de energietransitie en beheer en onderhoud heeft Stedin berekend dat de komende jaren € 8 miljard moet worden geïnvesteerd. Om dit geld tegen aantrekkelijke voorwaarden te kunnen aantrekken, is  het versterken van het eigen vermogen met € 1,8 miljard nodig. Begin 2024 wordt een nieuwe berekening opgesteld van de te verwachte investeringen.
Omdat de doelstellingen voor de energietransitie de laatste jaren steeds ambitieuzer worden en de snelheid van de energietransitie toeneemt, wordt verwacht dat de te verwachte investeringen verder oplopen. Ook is de mogelijkheid aanwezig dat congestie optreedt, omdat de vraag naar nieuwe energie sneller groeit dan wat gerealiseerd kan worden. Stedin heeft op enkele locaties te kampen met congestie maar verwacht geen verdere congestie op andere locaties.

Stedin is in gesprek met het rijk en de niet-aandeelhoudende gemeenten en provincies in verzorgingsgebied voor versterking van het eigen vermogen. De intentie is dat het rijk zich voor € 500 mln. inkoopt. Het rijk wenst daarbij wel afspraken over de financiële governance en de rol daarin voor het rijk en over het (al dan niet) uit te keren dividend. In een later stadium zal Stedin nogmaals beroep doen op het rijk voor extra geld.
Met de niet-aandeelhoudende gemeenten en provincies in verzorgingsgebied worden gesprekken gevoerd. Naar verwachting is het resultaat van het project Nachtwacht (en dan met name de financiële governance en de dividendkeuze) van invloed op de uitkomst van dit traject.

Dunea
Een grote uitdaging voor Dunea is het verhogen van de productie. Het aantal klanten (voornamelijk huishoudens) van Dunea groeit meer en sneller dan tot nu toe verwacht. Ook is de verwachting dat het watergebruik per persoon de komende jaren stijgt. Dit betekent dat geplande projecten en daarmee de investeringen naar voren moeten worden gehaald. Bijkomend probleem is dat een aantal systemen toe is aan groot onderhoud en dat dat tijdelijk ten koste gaat van de productie. Hierbij komt kijken dat het steeds tijdrovender wordt om alle benodigde procedures (met name rond natuurvergunningen) te volgen voordat nieuwe investeringen en groot onderhoud kunnen worden uitgevoerd.
Ook vraagt de kwaliteit van drinkwater als gevolg van toename in regelgeving op gebied van PFAS, de vervuiling van rivierwater en het onderhoud van het duingebied meer investeringen en beheer.
Deze ontwikkelingen leiden tot hogere investeringen en exploitatiekosten en hebben ook gevolg voor de tarieven van het drinkwater. In 2023 zijn de tarieven voor een gemiddeld twee-persoonshuishouding gestegen met € 21 (14%). Een verdere stijging voor 2024 wordt verwacht.

Op dit moment heeft Dunea een reserve overcapaciteit van 5%. De verwachting is dat dit de komende jaren richting 0% gaat. Er moeten zich dan geen extreme situaties voordoen waardoor de gevraagde capaciteit niet gerealiseerd kan worden. Wanneer dit onverhoopt toch plaatsvindt, treedt het (landelijk vastgelegde) noodplan inwerking van het afsluiten van vooraf vastgelegde activiteiten/bedrijven. Huishoudens blijven daarbij voorzien van drinkwater, maar in het uiterste geval kan de waterdruk worden verlaagd.

Gemeenschappelijke regeling Gemeentelijke Gezondheidsdienst en Veilig Thuis Haaglanden (GR GGD en VT Haaglanden)
De GR GGD en VT heeft als doel:

1.  voorkomen van en de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling;
2. bevorderen, beschermen en bewaken van de publieke gezondheid.

Hiermee wordt uitvoering gegeven aan de regionale gezondheidsdienst, als bedoeld in de Wet publieke gezondheid, en een advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling, als bedoeld in de Wet maatschappelijke ondersteuning en de Jeugdwet. De twee uitvoeringsorganisaties Veilig Thuis en GGD zijn onderdeel van gemeente Den Haag.
De nadruk bij Veilig Thuis ligt op de uitvoering van het verbeterplan, het versterken van de ketensamenwerking, en deelname aan de proeftuin in Haaglanden op basis van het Toekomstscenario kind- en gezinsbeschermingen. 

In 2022 werden ook de laatste stappen gezet in het Integraal Zorg Akkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Voor de GGD betekent dit een opdracht om in overleg met gemeenten hun rol in beide akkoorden te bepalen. Uitgangspunt daarbij blijven de vijf ambities zoals beschreven in de in 2021 ontwikkelde visie 2030. In 2024 wordt een evaluatie uitgevoerd over de implementatie van de visie GGD Haaglanden 2030. 

In de visie van de GGD worden vijf ambities beschreven:

1. voorvechter gelijke kansen op een goede gezondheid;
2. adviseur voor een gezonde leefomgeving;
3. regionale partner acute problemen publieke gezondheid;
4. veilig vangnet waar dat (nog) ontbreekt;
5. deskundige, proactieve organisatie. 

Gemeenschappelijke regeling Servicebureau Jeugdhulp Haaglanden
Het Servicebureau Jeugdhulp Haaglanden voert een aantal taken uit in het kader van de Jeugdwet. Dit betreft onder andere de ondersteuning bij regionaal te contracteren jeugdhulp, het contractmanagement en het afwikkelen van het declaratie- en betalingsverkeer. De ambitie van het Servicebureau Jeugdhulp Haaglanden is om de dienstverlening verder te professionaliseren. De focus ligt daarbij op doorontwikkeling van de automatisering, ontzorgen, professionalisering van de informatievoorziening en het stroomlijnen van de administratieve keten tussen jeugdhulpaanbieders, gemeenten en Servicebureau Jeugdhulp Haaglanden. Het Servicebureau Jeugdhulp Haaglanden zet zich daarnaast in om tot een kostenreductie in de uitvoering van jeugdhulp te komen. 

Gemeenschappelijke Regeling Bleizo (GR Bleizo)
De gebiedsontwikkeling van Bleizo vindt plaats conform de in 2014 door de raden van Lansingerland en Zoetermeer vastgestelde ontwikkelingsaanpak ‘Ontwikkeling Bleizo Van plan naar Strategie 2013’. Deze strategie richt zich op de ontwikkeling van een hoogwaardig gebied, met vervoerswaarde, rondom het nieuwe OV Knooppunt Bleizo. De Vervoersknoop Bleizo is in 2019 volledig in gebruik genomen. De gronden van Bleizo-Oost zijn inmiddels uitgegeven. Na enkele verkennende studies naar de mogelijkheden voor woningbouw op Bleizo-West is in oktober 2021 het ontwikkelperspectief PROEFtuin Bleizo vastgesteld door de gemeenteraden van Zoetermeer en van Lansingerland.  
De uitwerking in een ontwikkelstrategie loopt vertraging op omdat het provinciale omgevingsbeleid nog niet is aangepast. Het nieuwe college van GS heeft juni 2023 het initiatief naar zich toe getrokken voor het windvraagstuk. Dit is momenteel (najaar 2023) een onzekere factor voor het beleid voor Bleizo-West. Daar één en ander onzeker is, blijft vooralsnog de ontwikkelvisie van 2014 de basis voor de grondexploitatie en de begroting van de GR Bleizo.

In de begroting zijn voor het jaar 2024 de activiteiten daarom beperkt tot: 

• algemene activiteiten van de projectorganisatie; 
• beheer van de gronden;
• advisering aan de gemeenten ten behoeve van de ontwikkelstrategie van Bleizo-West;
• afronding aanleg openbaar gebied in Bleizo-Oost.

Gemeenschappelijke regeling Bedrijvenschap Hoefweg
Het Bedrijvenschap Hoefweg heeft als doel het ontwikkelen van vestigingsmogelijkheden voor bedrijven uit Lansingerland en Zoetermeer, alsmede uit de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en voor bedrijven van elders die een belangrijke bijdrage leveren aan de werkgelegenheid.
Eind 2021 zijn alle bedrijfskavels uitgegeven en opgeleverd met uitzondering van de zes hectare gelegen bij het NS-station Lansingerland-Zoetermeer, die deel uitmaken van het gebied van de bestuurlijke opdracht Bleizo-West. Het is de bedoeling om de resterende zes hectare over te hevelen ten behoeve van de planvorming voor Bleizo-West. Besluitvorming hierover hangt samen met de besluitvorming over de PROEFtuin Bleizo.
Het Bedrijvenschap Hoefweg zou in 2021 worden opgeheven. Door de situatie bij PRISMA waar het Bedrijvenschap Hoefweg in deelneemt, heeft de opheffing van het Bedrijvenschap Hoefweg vertraging opgelopen. Opheffing van de GR Bedrijvenschap Hoefweg staat nu gepland per 1 januari 2025.

Gemeenschappelijke regeling Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH)
De Metropoolregio Rotterdam Den Haag is met onder andere de havenindustrie, de glastuinbouw, het hightechcluster, de cybersecuritysector en als (inter)nationaal bestuurlijk centrum, belangrijk voor de Nederlandse economie. De metropoolregio Rotterdam Den Haag krijgt er de komende jaren circa 400.000 inwoners bij. Dat vraagt om meer woningen (240.000 in de zuidelijke Randstad), meer werk en een betere bereikbaarheid. Naast de grote woningbouwopgave, staan de 21 gemeenten in de metropoolregio voor de uitdaging om de economie te vernieuwen en te zorgen dat banen en woningen goed bereikbaar zijn.
De Gemeenschappelijke Regeling Metropoolregio Rotterdam Den Haag 2014 schrijft voor, dat er in het eerste jaar van een nieuwe bestuursperiode van gemeenteraden een nieuwe strategische agenda door het Algemeen Bestuur wordt vastgesteld. Na de verkiezingen in 2022 hebben de inmiddels 21 deelnemende gemeenten (voorheen 23) samengewerkt aan de ontwikkeling van een nieuwe gezamenlijke Strategische Agenda voor de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. De Strategische Agenda MRDH 2023-2026 is op 26 mei 2023 door het Algemeen Bestuur vastgesteld. Het strategische kader voor de begroting 2024 wordt gevormd door de vier regionale opgaven en zes opdrachten die in de strategische agenda zijn opgenomen. In de begroting van 2024 zijn de geactualiseerde plannen verwerkt in de planning en control cyclus van de MRDH en deelnemende gemeenten.

Werkbedrijf De Binnenbaan BV (BB)
Werkbedrijf De Binnenbaan BV (BB) zit inmiddels in het derde jaar na de oprichting op 1 januari 2021. De BB voert de Sociale Werkvoorziening, de integratie-activiteiten van de gemeente Zoetermeer en het gemeentelijk deel van het Werkgevers Servicepunt uit. De BB kent een algemene vergadering van aandeelhouders (AVA), waarin namens het college van B&W de wethouders worden afgevaardigd met in de portefeuilles Werk respectievelijk Financiën. Zoetermeer vertegenwoordigt 98% van de aandelen. Leidschendam-Voorburg en Rijswijk vertegenwoordigen elk 1% van de aandelen. De BB heeft een raad van commissarissen met drie externe leden.

De dienstverleningsopdracht van de BB is opgenomen in een dienstverleningsovereenkomst (DVO) met een looptijd van 5 jaar. De huidige DVO loopt tot en met 2025 en momenteel worden met een doorloop naar 2024 en 2025 al nieuwe gesprekken gevoerd over de verlening van de DVO vanaf 2026 inclusief nieuwe tariefafspraken. Jaarlijks worden de aandachtspunten bij de dienstverlening en het budget opgenomen in een Opdracht- en Budgetbrief. Deze Opdracht- en Budgetbrief wordt ter kennisgeving aan de gemeenteraad verzonden. De re-integratiedienstverlening aan kandidaten is gebaseerd op de prioriteitstelling uit de kadernota ‘Meedoen met Meerwaarde’. Deze is onder meer afhankelijk van de afstand tot de arbeidsmarkt en de hoogte van het risico op escalatie. Het bieden van de juiste en passende manier van ondersteuning richting werk moet er mede aan bijdragen dat de gemeente Zoetermeer geen tekort meer heeft op het beschikbare bijstandsbudget (de BUIG). In 2024 wordt door de Binnenbaan verder gewerkt aan de ontwikkeling van het vakmanschap, die in het bijzonder nodig is om mensen met een arbeidsbeperking te bieden wat zij nodig hebben op de arbeidsmarkt en hen duurzaam aan het werk te houden. De BB heeft de ambitie om in 2024 de beste werkgever in de arbeidsmarktregio te worden. Dit moet leiden tot een lager verzuim en verloop van medewerkers. De gemeente werkt samen met de BB om de samenwerking tussen de werkregisseurs van de BB en de inkomensregisseurs van de gemeente te verbeteren. Met als doel dat mensen sneller en effectiever geholpen kunnen worden. Zie verder paragraaf 1.5 stimuleren duurzame arbeidsparticipatie in de begroting voor de belangrijkste speerpunten op het gebied van re-integratie in 2024.

Een aantal ontwikkelingen heeft (mogelijk) gevolgen voor de resultaten van de BB:

1. De Sw-doelgroep wordt kleiner en gemiddeld steeds ouder, waardoor de verdiencapaciteit van deze groep steeds minder wordt. Dit zet druk op de nettoresultaten. 
2. Ook de krapte op de arbeidsmarkt, hoewel positief voor de netto arbeidsparticipatie, zorgt voor mogelijke onderbezetting van de leer- en werksoorten. Dit heeft als risico dat het beoogde nettoresultaat niet wordt gehaald.
3. Met veel nieuwe processen, nieuw personeel en een hoog ziekteverzuim is de druk op mensen en de organisatie hoog. Vanwege de krappe arbeidsmarkt zijn vacatures bij de Binnenbaan lastig te vervullen en de drempel om over te stappen naar een andere werkgever voor medewerkers van de BB is relatief klein. Voor de BB is het daarom belangrijk om in 2024 te werken aan het zijn van een aantrekkelijke werkgever.

Zoetermeer kent de volgende verbonden partijen:

Deelnemingen in vennootschappen:

• NV Bank voor Nederlandse Gemeenten
• Dunea NV
• Stedin NV
• De Binnenbaan BV

Gemeenschappelijke regelingen:

• Gemeenschappelijke regeling Metropoolregio Rotterdam Den Haag
• Gemeenschappelijke regeling Veiligheidsregio Haaglanden
• Gemeenschappelijke regeling Stadsgewest Haaglanden (in liquidatie)
• Gemeenschappelijke regeling GGD Haaglanden en Veilig thuis Haaglanden
• Gemeenschappelijke regeling Omgevingsdienst Haaglanden
• Gemeenschappelijke regeling Bedrijvenschap Hoefweg
• Gemeenschappelijke regeling Bleizo
• Gemeenschappelijke regeling Servicebureau Jeugdhulp Haaglanden (voorheen: inkoopbureau H-10)
• Gemeenschappelijke regeling Schadevergoedingsschap HSL-Zuid, A16 en A4

Stichtingen en verenigingen:

• Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG)
• Gemeenten voor duurzame ontwikkelingen (GDO)
• Vereniging De BredeStroomversnelling
• Stichting BusinessPark Haaglanden (BPH)

Relatie met paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing
Voor de Gemeenschappelijke regeling Bleizo een specifieke, strategische risico voor de gemeente Zoetermeer geconstateerd. In 2021 heeft het DB van de GR Bleizo besloten om de in 2016 afgesloten Intentieovereenkomst met Adventure World op te zeggen. Adventure World heeft aangegeven niet in te stemmen met deze opzegging en stelt dat zij aanspraak maakt op een schadevergoeding als gevolg van de opzegging van de Intentieovereenkomst door GR Bleizo. De zaak is nu onder de rechter.