Overzicht algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien

Algemene dekkingsmiddelen zijn de middelen die vrij te besteden zijn en die de gemeente gebruikt om de lasten van alle programma's te dekken. Dit in tegenstelling tot specifieke dekkingsmiddelen die aan een speciaal doel gebonden zijn. 

• De algemene dekkingsmiddelen zijn opgenomen in het ‘overzicht algemene dekkingsmiddelen en onvoorzien’. 
• Specifieke dekkingsmiddelen hangen dus samen met een concreet beleidsveld en zijn opgenomen op de betreffende programma’s.

De algemene dekkingsmiddelen beslaan ongeveer 2/3 van de totale baten van de gemeente. De belangrijkste algemene dekkingsmiddelen zijn:

• Algemene Uitkering uit het gemeentefonds
• Inkomsten uit de Onroerende Zaak Belasting (OZB)
• Treasury
• Inkomsten uit beleggingen
• Inkomsten uit de precarioheffing, de toeristenbelasting en de hondenbelasting.

De totale omvang van de algemene dekkingsmiddelen bedraagt in 2024 ca. € 334 mln.

De algemene uitkering uit het gemeentefonds is voor 2024 € 279 mln. In de Programmabegroting 2024-2027 zijn de gevolgen verwerkt van de Meicirculaire 2023. Deze gevolgen zijn gemeld in het memo Meicirculaire van 22 juni 2023 en in het memo actualisatie uitkomst Meicirculaire 2023.

Algemeen
De hoogte van de algemene uitkering uit het gemeentefonds is voor een gemeente voornamelijk afhankelijk van de volgende onderdelen:

• Accres: de algemene groei (of krimp) van de algemene uitkering
  De omvang van de algemene uitkering uit het gemeentefonds hangt samen met de omvang van de rijksuitgaven. Wanneer het rijk meer uitgeeft, stijgt ook de omvang van de algemene uitkering (trap-op). Wanneer de rijksuitgaven afnemen, daalt de omvang van de algemene uitkering (trap-af). Dit is de zogenaamde normeringssystematiek die simpelweg 'trap-op-trap-af' wordt genoemd. Een uitgavenstijging/daling van het rijk heeft te maken met het beleid van het rijk of groei van de samenleving, maar ook met de stijging/daling van lonen en prijzen. Het accres is nodig om in ieder geval loon- en prijsstijgingen en volumegroei te kunnen dekken. 
• Herverdeeleffecten: de verdeling van de totale algemene uitkering over de verschillende gemeenten.
  Uitgangspunt bij de verdeling van de algemene uitkering is: “Elke gemeente is, gezien haar structurele omstandigheden, (globaal) in staat om, bij gelijke belastingdruk, een gelijkwaardig niveau van voorzieningen te realiseren". De algemene uitkering uit het gemeentefonds wordt daarom verdeeld over de gemeenten via verschillende maatstaven zodat met bepaalde gemeentelijke kenmerken rekening kan worden gehouden.  Het gaat om onder andere het aantal inwoners, jongeren, ouderen, woonruimten, oppervlakte bebouwing, centrumfunctie, bijstandsgerechtigden en nog meer. Als de omvang van deze maatstaven voor de gemeente wijzigt (dus bijvoorbeeld meer of minder inwoners) of als de omvang op landelijk niveau wijzigt, ontvangt de gemeente meer of minder inkomsten. Het huidige verdeelmodel is nieuw en wordt in 2023 voor het eerst gehanteerd. 
• Taakmutaties: wijzigingen in de taken die gemeenten (moeten) uitvoeren.
  De werkwijze binnen de financiële verhouding tussen rijk en gemeenten is dat het rijk aangeeft hoe gemeenten de kosten voor een nieuwe taak kunnen dekken. Dit staat opgenomen in artikel 2 van de financiële verhoudingswet. In de meeste gevallen betekent dit een toevoeging van middelen door het rijk aan de algemene uitkering van het gemeentefonds wanneer de gemeenten extra taken krijgen. Uiteraard kan het ook een verlaging van de algemene uitkering betekenen als een wijziging in taken leidt tot lagere kosten of hoger inkomsten bij de gemeente.

Meicirculaire
De algemene uitkering is voor het jaar 2024 bij de meicirculaire met € 8,3 mln. verhoogd tot € 279 mln. Onderstaande tabel laat de belangrijkste wijzigingen zien ten opzichte van de begroting 2023-2026. Daaronder volgt een korte toelichting. In het memo meicirculaire staat dit uitgebreider beschreven. 

De opbrengst van de OZB wordt gerealiseerd door de WOZ-waarde van woningen en niet-woningen te vermenigvuldigen met een door de gemeenteraad vastgesteld OZB-tarief. Uitgangspunt bij het bepalen van het OZB-tarief is dat het totaal van de OZB-opbrengsten elk jaar op hetzelfde niveau wordt gehouden. Het tarief voor de OZB wijzigt jaarlijks met de toe- of afname van de waarde van de woningen en niet-woningen. De waarde van de woningen en niet-woningen wordt jaarlijks getaxeerd. Bij een lagere taxatiewaarde stijgt het OZB-tarief. Bij een hogere taxatiewaarde daalt het OZB-tarief. Bij een waardestijging van de woningen en niet-woningen wordt dus niet méér OZB-opbrengst geïnd. Het tarief wordt wel jaarlijks gecorrigeerd met de inflatie. Op deze manier zijn de gemeentelijke inkomsten niet afhankelijk van waarde schommelingen van de woningen en niet-woningen.

De totale opbrengst van de OZB in 2024 bedraagt € 40 mln. 

In de raad van 3 juli 2023 is het raadsvoorstel ‘Werkwijze vaststellen tarieven OZB’ vastgesteld. Daarin staat dat de tarieven voor de OZB worden vastgesteld in de verordening onroerendezaakbelasting (jaarlijks in december) in plaats van in de programmabegroting. Omdat in november meer informatie bekend is over de waardestijgingen of dalingen kan er een betere inschatting gemaakt worden. Hiermee neemt de kans op forse afwijkingen af. In deze Programmabegroting staan de voorlopige tarieven op basis van de inschatting in september.

Net als in 2022 is in 2023 de tariefstijging voor de OZB te hoog geweest, doordat de waardestijging van de woningen hoger was dan verwacht. Hierdoor is de OZB opbrengst van 2023 € 2,3 mln. te hoog. In 2024 wordt deze € 2,3 mln. teruggegeven door een eenmalige verlaging van het tarief. Dat houdt ook in dat de opbrengst in 2024 € 2,3 mln. lager is in 2025. Dit is zichtbaar in onderstaande tabel. Daarin is ook te zien uit welke onderdelen de OZB bestaat.

Op het onderdeel Treasury worden de rentelasten en rentebaten geraamd. Sinds september vorig jaar is de rente gaan stijgen. Omdat de gemeente geen nieuwe leningen heeft aangetrokken, heeft dit nog niet geleid tot hogere lasten. Doordat de gemeente middelen bij de schatkist van het rijk heeft uitgezet, ontvangt de gemeente nu rente. De rentebaten worden dan ook hoger geraamd zoals bij het voorjaarsdebat vermeld is.  Een andere toelichting op de treasury is gegeven in de paragraaf Financiering

Door de gemeente wordt jaarlijks dividend ontvangen van Stedin en de BNG voor aandelen die de gemeente bezit. Er wordt dividenduitkering verwacht op de preferente aandelen van Stedin. Er wordt de komende jaren ook weer dividend verwacht op de reguliere aandelen van Stedin. 

Daarnaast worden inkomsten ontvangen uit de hondenbelasting, toeristenbelasting en precario.

Preventiemedewerkers SHV (4fte) en campagnebudget (zie P1)
Verwachte rijksbijdrage voor de kosten en vroegsignalering schuldhulpverlening (voor inhoudelijke toelichting zie Programma 1).

Zoetermeer regenboogstad, decentralisatie-uitkering (zie P2)
Verwachte rijksbijdrage voor de voortzetting van het beleid Zoetermeer Regenboogstad (voor inhoudelijke toelichting zie Programma 2).

Toelichting:
De baten nemen jaarlijks toe met de inflatie. Daarnaast is zichtbaar dat in 2026 de baten dalen. Dit heeft grotendeels te maken met het afschaffen van de 'trap-op-trap-af'-systematiek voor de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Dit wordt het zogenaamde 'ravijn' genoemd. Daarnaast is in 2024 de OZB-opbrengst € 2,3 mln. lager vanwege de eenmalige teruggave van de OZB. Dit wordt teruggegeven doordat de waardestijging van de woningen hoger was dan verwacht en daarmee de opbrengst in 2023 te hoog was.