Programma 5 Veiligheid

Veiligheid en leefbaarheid 
 De speerpunten die zijn vastgelegd in de kadernota “Voor een veilig Zoetermeer, kadernota veiligheidsbeleid 2023-2026" zijn de basis voor de uitvoering van het veiligheidsbeleid. De speerpunten zijn:

1. Problematische jeugd(groepen)
2. Ondermijning
3. Extremisme en maatschappelijk ongenoegen
4. Digitale criminaliteit
5. Zorg en Veiligheid

Samenwerking met veiligheidspartners zoals politie, brandweer, het Openbaar Ministerie en partners in het sociaal domein, zowel intern als extern, zoals zorgaanbieders, Veilig Thuis, jeugdreclassering- en bescherming en jongerenwerk, was hierbij essentieel.

Huiselijk geweld
Het aantal gevallen van huiselijk geweld is met tien gestegen van 49 naar 59. In 2024 heeft de politie 228 meldingen geregistreerd. Dat zijn er 35 meer dan in 2023. De verhouding ‘politieregistraties-tijdelijk huisverbod’ (dit betreft het percentage tijdelijk huisverboden afgezet tegen het totale aantal politieregistraties van huiselijk geweld, met die kanttekening dat het aantal politieregistraties niet gelijk staat aan het aantal gevallen van huiselijk geweld; een aantal registraties kan betrekking hebben op één en hetzelfde adres) was in 2024 26%. In 2023 was deze verhouding 25%.

Woonoverlast 
In totaal zijn in 2024 210 concrete casussen geregistreerd. Daarvan zijn er 68 afgerond. Het aantal lopende casussen is 142. In 39 van die lopende casussen gaat het om corporatiewoningen. Het aantal lopende casussen van koopwoningen is aanzienlijk lager, namelijk 34. De overige 9 lopende casussen hebben betrekking op particuliere huurwoningen. In 2023 had Seghwaert van alle wijken de meeste openstaande casussen. In 2023 was dat met 31 openstaande casussen de wijk Meerzicht. 

Onderstaand een aantal voorbeelden van woonoverlast waar het team Woonoverlast in de dagelijkse praktijk mee wordt geconfronteerd.

• Geluidsoverlast die door één bewoner (de directe buurman, of –vrouw), maar soms ook door meer bewoners in een straat wordt ervaren.
• Geluidsoverlast veroorzaakt door personen met een zorgcomponent.
• Buren die elkaar wederzijds beschuldigen van het veroorzaken van woonoverlast.
• Personen met verward gedrag en/of een verslavingscomponent.
• Personen die kampen met verzamelwoede.
• Personen die hun woning ernstig tot zeer ernstig bevuilen.
• Personen die veel huisdieren hebben. Dit leidt vooral tot ‘hygiënische overlast'. Denk aan stank en het aantrekken van ongedierte.

Tabel 5.1 bevat de aantallen uit 2024. Er is een onderverdeling gemaakt naar woonoverlast vanuit koopwoningen, huurwoningen van corporaties en huurwoningen van particulieren.

Toelichting:
Doel gehaald: Ja.
Toelichting: Het aantal woninginbraken blijft dalen. Hiervoor is geen verklaring te geven. Daar staat tegenover dat digitale criminaliteit is gestegen met 30%.

Handhaving
In 2024 heeft Team Handhaving in totaal 13.939 meldingen verwerkt. Dit is een stijging van 30,8% ten opzichte van 2023. De top 3 categorie van meldingen bestaat uit: voertuigen, brommers/fietsen en gebruik openbare ruimte. Meldingen die behoren tot de categorie ‘Voertuigen’ hadden vooral betrekking op foutgeparkeerde voertuigen. Het gaat om 3.877 meldingen. Het gros van de meldingen in de categorie ‘Brommers/fietsen’, ongeveer 900, is gemaakt over wees- en wrakfietsen. In de laatste categorie, ‘Gebruik openbare ruimte’, zijn er diverse onderwerpen waarover is gemeld. Hierbij kan onder andere worden gedacht aan winkelwagens, bouwcontainer/-keet en overhangend groen.
Het team heeft zich ook in 2024 gericht op het ritme van de stad, waaronder scholenaanpak, parkeerproblematiek, wrak- en weesfietsen en de specialismen in het team; wijkzorg, jeugd, evenementen, ondermijning en drank- en horeca. Vanwege langdurige afwezigheid van de boa voor de flora en fauna is op dit onderwerp minder ingezet.

In het jaar 2024 hebben er meer controles plaatsvonden voor de Alcoholwet. Naast de controles voor de Alcoholwet zijn ook exploitatievergunningen gecontroleerd en hebben algemene en informatieve gesprekken plaatsgevonden. 

In het kader van de aanpak ondermijning zijn in 2024 27 bedrijven gecontroleerd. Daarnaast is meegewerkt aan 6 grote controles in samenwerking met politie en ketenpartners. Bij twee van deze controles zijn speurhonden ingezet. Naast het controleren van bedrijven zijn er ook gesprekken met ondernemers gevoerd en verzegelde panden gecontroleerd. 

Cameratoezicht
Ook in 2024 is op diverse locaties tijdelijk cameratoezicht ingesteld om verstoring van de openbare orde tegen te gaan en te handhaven. Op sommige locaties hangen meerdere camera's. Het aantal camera's fluctueert per jaar. De uitvoering en het toezicht zijn belegd bij politie Eenheid Den Haag op basis van het con-venant cameratoezicht. Naast tijdelijk toezicht is ook vast cameratoezicht ingesteld voor de duur van vier jaar (2022-2026). Het vaste cameratoezicht is gericht op horeca rondom het Stadhuisplein en bij het SilverDome (Van der Hagenstraat), de Mandelabrug en een klein gebied in de wijk Buytenwegh. Het vaste cameratoezicht wordt elke vier jaar geëvalueerd.

Jaarwisseling
Elk jaar treft de gemeente Zoetermeer samen met partners zoals politie, brandweer, particuliere beveiliging, Gro-up en buurpreventie, maatregelen om de jaarwisseling veilig en feestelijk te laten verlopen en waarbij overlast en schade zoveel mogelijk worden voorkomen.

Ook dit jaar zijn twee lasershows op de Markt georganiseerd. Bij de lasershow voor kinderen waren ongeveer 2.000 toeschouwers. Bij de lasershow om middernacht hebben ongeveer 1.000 toeschouwers gezamenlijk het nieuwe jaar ingeluid. Het jongerenfeest in het SilverDome trok dit jaar 2.000 bezoekers in de leeftijd van 16-23 jaar.

De schade aan gemeentelijke eigendommen bedraagt dit jaar € 63.857. Dit betekent een toename van € 11.070 ten opzichte van de schade tijdens de jaarwisseling 2023-2024. De schade aan afvalbakken vormt met € 28.122 de hoogste schadepost deze jaarwisseling. Dit is volledig veroorzaakt door zwaar (illegaal) vuurwerk.

Op de tweede plaats komt de schade aan mini- en ondergrondse containers (€ 12.615). Dit is veel hoger dan vorig jaar (2023: € 2.305). Dit komt door de vernieling van een bedienzuil van een ondergrondse container (€ 12.035).

De op twee na grootste schadepost is die aan verharding. Met € 6.600 ligt deze wel een stuk lager dan vorig jaar (2023: € 15.350).

Om de schade te beperken zijn preventieve maatregelen genomen zoals het afsluiten van afvalbakken, ondergrondse containers en milieu-eilanden, het verwijderen van brandbaar materiaal en het aanwijzen van vuurwerkvrije zones. Daarnaast is ook de campagnes ‘Helpende Hens’ dit jaar voor de derde keer ingezet. Met de campagne ‘Helpende Hens’ worden inwoners gewezen op het veilig en juist gebruik maken van oliedrums en vuurtonnen, zodat schade aan verharding kan worden voorkomen. Ten opzichte van de jaarwisseling 2023/2024 is er een toename te zien in het aantal ingeleverde vouchers voor gratis zakken zand. Voorafgaand aan de jaarwisseling zijn 971 vouchers ingeleverd, terwijl dit voorafgaand aan de jaarwisseling 2023/2024 507 vouchers betroffen. Ook is de campagne ‘Denk na: Houd Het Heel’ voortgezet. Deze campagne is gericht op het creëren van bewustwording onder de inwoners over de kosten van de aangerichte schade.

Toelichting:
Doel gehaald: Ja.
Toelichting: Net als in 2023 is het rapportcijfer een 8.

Aanpak problematische jeugd(groepen) 
De aanpak van het Zoetermeerse rivaliserende jeugdnetwerk, die sinds 2022 uitgevoerd werd, is in het voorjaar van 2024 afgesloten door de Lokale Driehoek. De aanpak is uitgevoerd samen met politie, het Openbaar Ministerie, jeugdbeschermingsorganisaties en andere partners in het sociale domein. De aanpak was gericht op een jeugdnetwerk dat zich schuldig maakte aan zware geweldsincidenten waarbij wapens gebruikt werden. De aanpak heeft geleid tot het terugdringen van de geweldsincidenten binnen het jeugdnetwerk en het voorkomen van nieuwe aanwas. Ook was te zien dat de kans op recidive en verder afglijden was afgenomen doordat jongeren gemiddeld genomen weer (vaker) passender dagbesteding, een betere thuissituatie en een sterker (positief) sociaal netwerk hadden. 

In 2024 is de regionale aanpak op rivaliserende jeugdgroepen, die samen met het Gemeente Den Haag, Gemeente Delft, het Openbaar Ministerie en Politie wordt uitgevoerd voortgezet. In het voorjaar van 2024 is de regionale expertisepool gestart waar kennis over fenomenen zoals groepsrivaliteit, online jeugdcultuur en wapengeweld gedeeld worden. Zo is een onder meer een training gegeven over straatcultureel sensitief werken. Ook heeft een uitwisseling met de Zweedse politie en gemeente Stockholm plaatsgevonden in het kader van de (soortgelijke) jeugdveiligheidsproblematiek die daar speelt. 
In 2024 hebben in Zoetermeer geen zware geweldsincidenten plaatsgevonden waarbij groepsrivaliteit een rol speelde waarbij de jeugdgroepleden, die in dit kader in beeld zijn, betrokken waren. Wel is er nog steeds sprake van dat jongeren uit deze (Haagse en Delftse) groepen in Zoetermeer woonachtig zijn. 
 
In het najaar van 2024 is de aanpak op een nieuwe problematische jeugdgroep gestart. Het betreft een overlastgevende jeugdgroep die zich in verschillende wijken in de stad ophoudt. De jonge groep (13- tot 17-jarigen) kenmerkt zich door het overlastgevende groepsgedrag (zoals geluidsoverlast, vervuiling, hangen op plekken waar dat niet toegestaan is) in de openbare ruimte en relatief lichte criminaliteit (zoals winkeldiefstal, vandalisme, gebruik softdrugs). Door de leeftijd en de kwetsbare persoonlijke situatie van een deel van de groepsleden, is kans op een verhoogd risico op verder afglijden en mogelijke uitbuiting. Om dit te voorkomen, is de aanpak op deze jeugdgroep gestart. De nadruk van deze aanpak ligt, naast het voorkomen van verdere overlast voor de Zoetermeerse inwoners, ook op het inzetten van passende interventies om verder afglijden en uitbuiting van deze jongeren te voorkomen. Hierin wordt samengewerkt met politie, jongerenwerk en partners uit het jeugdhulpdomein.

Persoonsgerichte aanpak Jeugd (PGA Jeugd)
De PGA Jeugd is in 2024 voortgezet. In totaal hebben er gedurende 2024 ongeveer 120 jongeren in de PGA gezeten. Van ongeveer 50 jongeren is de aanpak gedurende het jaar afgesloten. Ook worden er regelmatig nieuwe casussen aangemeld. Op peildatum 31 december 2024 zitten er nog ongeveer 70 jongeren in de persoonsgerichte aanpak. 

Integrale Persoonsgerichte Toeleiding naar Arbeid (IPTA)
Naast de meer herstelgerichte aanpakken vanuit de PGA Jeugd en RIO is in 2024 weer ingezet op de preventieve aanpak IPTA. Met deze intensieve coaching is ingezet op het normaliseren van de levens van risicojongeren, waarbij toeleiding naar werk of scholing een kerndoel is. Met de aanpak wordt beoogd (verder) afglijden in criminaliteit te voorkomen. De methodiek is dit jaar met ondersteuning vanuit IPTA Zoetermeer opgestart in de gemeente Leidschendam-Voorburg. De inzet in deze gemeente wordt gedekt met middelen vanuit de aanpak jeugdwerkloosheid Zuid-Holland Centraal. In 2024 zijn in totaal 54 jongeren begeleid, waarvan er 17 in dit jaar zijn gestart. De overige begeleidingstrajecten zijn al eerder gestart en lopen nog.

Re-integratie officier (RIO)
De aanpak van de Re-integratie officier (RIO), gericht op (ex-) detentiejongeren (18 tot 27 jaar) die een high impact crime (HIC) hebben begaan, is in 2024 voortgezet. Samen met partners uit de strafrechtsketen (gevangeniswezen, reclassering, politie en Openbaar Ministerie) is gewerkt aan het resocialiseren van jongeren en het voorkomen van strafrechtelijke recidive. De ervaringen die met deze aanpak zijn opgedaan worden voorts meegenomen in de voorbereiding van een verbeterde nazorgaanpak voor alle Zoetermeerse (ex-) gedetineerden. Daarnaast is voorgesorteerd op een uitbreiding van het project met een tweede RIO en de inzet van de burgemeester als landelijk boegbeeld RIO, waarvoor hij is gevraagd door het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Met de RIO-aanpak zijn in 2024 14 (ex-)detentiejongeren begeleid waarvan 4 begeleidingstrajecten in dit jaar zijn gestart. De overige begeleidingstrajecten zijn in 2023 gestart en lopen nog.

In het kader van het thema wapens en jongeren zijn de mogelijkheden onderzocht om een Zoetermeers lesprogramma te ontwikkelen om de weerbaarheid van jongeren te vergroten. In 2025 volgt een plan van aanpak.

Vorig jaar hebben 41 personen een gebiedsverbod gekregen. Aan 27 van die 41 personen is in het kader van de aanpak ‘Wapens en jongeren’ een gebiedsverbod opgelegd. Deze personen zijn in de openbare ruimte aangetroffen met een wapen. Voorbeelden hiervan zijn een een machete, een (keuken)mes of pepperspray. Eén persoon is met een vuurwapen aangetroffen. Het aantal gebiedsverboden dat in verband met een aangetroffen wapen is opgelegd, is 66% van het totaal aantal opgelegde gebiedsverboden. In 2023 was dat percentage 46%. Van de 27 personen aan wie een gebiedsverbod is opgelegd in het kader van de aanpak 'Wapens en Jongeren' waren er acht minderjarig. Dit is 30%. 

Extremisme en Maatschappelijk Ongenoegen
In 2024 is de lijn naar voorkoming van extremisme dat is ontstaan uit maatschappelijk ongenoegen en ideologie voortgezet. De lokale vertaalslag van de aanpak sluit hierbij aan op de actuele dreigingen en fenomenen, zoals benoemd in de Nationale Extremismestrategie 2024-2029 (bron: Bevorderen, Beschermen, Bestrijden Nationale Extremismestrategie 2024-2029, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid) en het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) (bron: Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid). 

Preventie
Op preventief vlak zijn weerbaarheidstrajecten ingezet op kwetsbare individuen en groepen. In samenwerking met Gro-Up jongerenwerk is een interventie ontwikkeld om jongeren minder kwetsbaar te maken voor de online leefwereld. De doelgroep bestaat uit jongeren van 12 tot 23 jaar, op (V)MBO-niveau, die kwetsbaar zijn voor radicalisering, extremistisch gedachtengoed en desinformatie, met een diverse achtergrond (cultureel, politiek, gender). Dit project is afgerond. De eindevaluatie staat gepland in januari 2025. 
Er zijn opvoeddebatten georganiseerd op het weerbaar maken van oudergroepen met een migratieachtergrond. Dit project loopt door in 2025. Samen met het sociaal domein is er een stadsdialoog georganiseerd om in te spelen op actuele maatschappelijke ontwikkelingen, zorgen en onrust.

Deskundigheidsbevordering
Voor het blijvend investeren in het versterken van de meld- en signaleringsstructuur, en het onderhouden van een sterk, professioneel netwerk is ingezet op deskundigheidsbevordering door middel van het geven van trainingen en het organiseren van een terugkomdag. 

Er zijn 19 trainingen gegeven gericht op bewustwording en preventie over diverse (inter)nationale trends en fenomenen voor professionals, ook in de politie-eenheid Den Haag. In 2024 zijn er 231 professionals getraind. Het gemiddelde rapportcijfer dat zij hebben gegeven voor de trainingen is een 8,2. Het OMO (Ondersteuningsnetwerk Maatschappelijk Onrust) heeft een presentatie gegeven over de Soevereine beweging aan medewerkers van de gemeente. 

Voor de Expertpool (een pool bestaande uit lokale professionals met de expertise extremisme en radicalisering) zijn voorlichtingen gegeven over het DTN, polarisatie, desinformatie, online haat verspreiding, gamificatie en straatsignalen. Binnen dit netwerk van professionals is er preventief extra aandacht besteed aan actuele maatschappelijke ontwikkelingen/spanningsvelden.

Persoonsgerichte aanpak Contraterrorisme, extremisme en radicalisering (PGA CTER) 
In 2024 is er wederom ingezet op terugkeerders uit strijdgebied en radicaliserende individuen om doorgroei in- en het voorkomen van het voortduren van extremisme te voorkomen. Er is hierop gehandeld volgens het plan en de doelen die zijn gesteld vanuit de PGA-R en in het kader van nazorg. Er hebben huisbezoeken plaatsgevonden en er zijn gesprekken gevoerd met individuen en familieleden. Ook werden er bezoeken afgelegd aan personen die gedetineerd zitten in de penitentiaire inrichtingen. De gedane interventies zijn afgestemd binnen het casusoverleg bij het Zorg- en Veiligheidshuis Haaglanden.

Ondermijning
In 2024 hebben 6 integrale controledagen plaatsgevonden, hierbij zijn in totaal 27 ondernemingen gecontroleerd. Aangetroffen misstanden varieerden van illegale bewoning in bedrijfspanden tot het aantreffen van gestolen voertuigen en personen waarbij mogelijk sprake is van arbeidsuitbuiting. Naast gemeentelijke handhavers en politie, hebben ook de Nederlandse Arbeidsinspectie, Douane, Stedin en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit deelgenomen. Op twee controledagen is gebruikgemaakt van detectiehonden van Het Twickelerveld. 

Handhaving en politie hebben ook 30 zogenaamde ‘knock and talk’ gesprekken gevoerd met ondernemers op bedrijventerreinen. Deze gesprekken hebben als doel om de ondernemers bewuster te maken van de signalen van ondermijning en wat zij kunnen doen als zij dit in hun omgeving tegenkomen. Daarnaast vergroot het de zichtbaarheid van handhaving en politie op de bedrijventerreinen.

In 2024 zijn meerdere HEIT-controles uitgevoerd. Het ging hierbij om meerdere autobedrijven en prostitutiecontroles. Hierbij zijn o.a. milieuovertredingen en gebrekkige administratie geconstateerd. Bij de prostitutiecontroles is in totaal 9 keer bedrijfsmatige onvergunde prostitutie aangetroffen in woningen. 
Op alle aangetroffen overtredingen is gehandhaafd door de gemeente of ketenpartners. Dit heeft o.a. geleid tot bestuurlijke waarschuwingen en tijdelijke sluitingen van woningen. 

Er zijn in totaal 20 casussen behandeld in 2024. Dit betreft 15 langlopende casussen die vóór 2024 zijn gestart en vijf casussen die ín 2024 zijn gestart. In 2024 zijn 14 casussen afgerond, zes casussen lopen door in 2025. Van de afgeronde casuïstiek is in vijf gevallen het signaal ontkracht, er bleek na onderzoek geen sprake te zijn van ondermijning. In één geval waren er onvoldoende aanknopingspunten voor onderzoek. In de andere acht gevallen heeft handhaving plaatsgevonden door de ketenpartners. In drie gevallen heeft dit geleid tot een tijdelijke sluiting van het pand.
In 2024 zijn in totaal 177 signalen binnengekomen. Hiervan was 69% afkomstig van Meld Misdaad Anoniem, 8% via de gemeentelijke meldpunten, 18% van onze partners en 5% via andere wegen (bijv. mondelinge melding bij de handhavers).

De meest voorkomende thema’s in de signalen en casuïstiek waren drugs, onvergunde prostitutie en witwassen. Dit waren ook in 2023 de meest voorkomende thema’s. 
Daarnaast hebben verschillende activiteiten op gebied van bewustwording en kennisvergroting plaatsgevonden. De leden van de buurtpreventie teams Wijk en Agent Samen (WAS) hebben een training gevolgd over het herkennen en melden van signalen van ondermijning. Voor hen in teven een e-learning ontwikkeld over dit onderwerp. Jongerenwerkers zijn getraind in het herkennen van ondermijning, jonge aanwas en online jongerenwerk. De trainingen en e-learning zijn gefinancierd door het RIEC Den Haag en in gezamenlijkheid met de gemeente georganiseerd.

Intern zijn presentaties gegeven bij verschillende vakafdelingen om het bewustzijn over ondermijning te vergroten. Hierbij lag de focus op hoe de collega's ondermijning in hun eigen werk kunnen tegenkomen, en hoe zij daarmee om kunnen gaan. 
Tijdens de Week van de Veiligheid is in samenwerking met de afdeling Economie een kleinschalige ondernemersbijeenkomst georganiseerd voor leden van de ondernemerscollectieven op de noordelijke bedrijventerreinen. Het hoofdthema was ondermijning en de rol van ondernemers in de signalering en aanpak daarvan. 
Daarnaast hebben de clusters Ondermijning en Bibob stands bemand op het door de regionale politie georganiseerde Ondermijningsfestival. Hierbij is informatie over de Zoetermeerse manier van werken gedeeld met aanwezige politiemedewerkers.
Er is een start gemaakt met het opstellen van beleid omtrent mensenhandel. Omdat dit beleid naast veiligheid ook het sociaal domein raakt, worden zij betrokken bij de invulling ervan. 
De DPIA voor de aanpak ondermijning is in augustus vastgesteld door de toezichthouders. Hiermee is het werkproces ondermijning en de wijze van omgang met de privacy van betrokkenen geborgd. 
Het dashboard ondermijning op zoetermeer.incijfers.nl is eind maart live gegaan. Hierin staan de cijfers over de gemeentelijke aanpak van ondermijning. Hiermee bieden wij inwoners inzicht in de geboekte resultaten. Vooralsnog wordt het dashboard jaarlijks geactualiseerd. 

Crisisbeheersing
De negen gemeenten in Haaglanden werken intensief samen op het gebied van de gemeentelijke taken van crisisbeheersing. Hierbij worden planvorming en vakbekwaamheidsprogramma's gezamenlijk ontwikkeld en beheerd. In 2024 is een belangrijke mijlpaal bereikt met het afronden van het project Doorontwikkeling Bevolkingszorg. Met ingang van 1 juli zijn de gemeentelijke taken op het gebied van bevolkingszorg ondergebracht in een gemeenschappelijke organisatie. Door deze samenwerking zijn voordelen op het gebied van robuustheid, eenduidigheid en kosten bereikt. Een soortgelijk project is gestart om de gemeentelijke taken op het gebied van crisiscommunicatie door te ontwikkelen en meer aan te laten sluiten op de huidige verwachtingen van bestuur en samenleving.

Toelichting:
Doel gehaald: Ja.
Toelichting: Na een daling in 2022 ten opzichte van 2021 is het cijfer voor het jaar 2024 gelijk aan dat in 2023. Hiervoor is geen directe aanleiding te noemen.

Financiën op hoofdlijnen

Doelstelling 5.1
Hier worden met name de kosten van de huisverboden op verantwoord.

Doelstelling 5.2
Om de leefbaarheid en veiligheid in de wijk te bevorderen en te behouden is in 2024 € 3,4 mln. uitgegeven met name de kosten voor de inzet van Boa’s

Doelstelling 5.3
Om de veiligheid in de stad te waarborgen is in 2024 € 17,4 mln. uitgegeven. Dit betrof een bijdrage aan de de Veiligheidsregio Haaglanden, kosten in relatie tot de aanpak van radicalisering, extremisme en polarisatie, aanpak ondermijning en problematische jeugdgroepen. De inkomsten van € 1,1 mln. betreffen met name de van het Rijk verkregen middelen voor aanpak radicalisering

Voor een verklaring van verschillen tussen begroting en rekening wordt verwezen naar hoofdstuk Jaarrekening/Toelichting op het overzicht van baten en lasten.